Hàng rời là gì? Phân loại chi tiết và lưu ý khi vận chuyển

Trong ngành logistics và vận tải biển toàn cầu, hàng rời (bulk cargo) là thuật ngữ không thể thiếu. Đây là loại hàng hóa được vận chuyển với khối lượng cực lớn, không đóng gói trong container, bao bì hay thùng chứa riêng biệt. Thay vào đó, chúng được chất trực tiếp vào khoang tàu, toa xe, hoặc bồn chứa chuyên dụng.

 Việc hiểu rõ về vận chuyển hàng rời không chỉ quan trọng với các doanh nghiệp xuất nhập khẩu quy mô lớn mà còn giúp phân biệt rõ các loại hình dịch vụ logistics.

1. Khái niệm hàng rời (bulk cargo) là gì?

Hàng rời (Bulk Cargo) là một loại hàng hóa đặc biệt trong chuỗi cung ứng toàn cầu, được định nghĩa là những vật phẩm đồng nhất, không được đóng gói riêng lẻ, mà được vận chuyển với số lượng lớn dưới dạng rời, đổ đống hoặc chứa trong các phương tiện chuyên dụng. Các loại hàng rời khô và hàng rời lỏng này thường là nguyên liệu thô, được sử dụng trong sản xuất công nghiệp, năng lượng, hoặc nông nghiệp.

Khác biệt cơ bản nhất của hàng rời so với hàng hóa thông thường (General Cargo) hay hàng container là chúng không cần đến bao bì đóng gói. Chúng được xử lý bằng các thiết bị cơ giới hóa mạnh mẽ như băng tải, cần cẩu gầu ngoạm, và bơm hút, giúp tối ưu hóa thời gian và chi phí bốc dỡ tại các cảng biển và cơ sở lưu trữ lớn. 

Theo các số liệu thống kê gần đây, hàng rời chiếm một phần đáng kể trong tổng lượng hàng hóa vận chuyển hàng rời đường biển quốc tế, cho thấy tầm quan trọng chiến lược của loại hình vận tải này.

1.1. Đặc điểm nhận dạng của hàng rời

Để nhận biết hàng rời là gì và phân loại chúng, người ta thường dựa vào một số đặc điểm vật lý và phương thức vận chuyển dưới đây:

Tính đồng nhất: Toàn bộ lô hàng là cùng một loại vật chất (ví dụ: tất cả đều là quặng sắt, than đá, hoặc dầu thô). Không có sự pha trộn về chủng loại hay đóng gói riêng biệt.

Không đóng gói: Đây là đặc điểm then chốt. Hàng hóa được xếp trực tiếp vào khoang tàu (Holds), hầm hàng, bồn chứa (Tankers) hoặc đổ thành đống ngoài trời (Stockpiles). Phương thức này giúp giảm thiểu chi phí vật liệu đóng gói và thời gian xử lý.

Khối lượng và Quy mô lớn: Hàng rời luôn được vận chuyển với số lượng khổng lồ, thường lên đến hàng chục nghìn, thậm chí hàng trăm nghìn tấn trong một chuyến. Chính vì khối lượng lớn nên chúng đòi hỏi các phương tiện vận tải chuyên biệt như tàu chở hàng rời (Bulk Carrier) và các cảng biển sâu có khả năng tiếp nhận tàu trọng tải lớn.

Vận tải chuyên dụng: Phương thức vận chuyển chủ yếu là đường biển (Tàu Bulk Carrier, Tàu Tanker), đường sắt (Toa xe chuyên dụng), hoặc đường ống (đối với hàng lỏng). 

Mục đích sử dụng: Thường là nguyên liệu đầu vào cho sản xuất: năng lượng (than, dầu), vật liệu xây dựng (xi măng, cát), hoặc nguyên liệu chế biến (ngũ cốc, thức ăn gia súc). Những ví dụ về hàng rời này cho thấy tầm quan trọng của chúng trong nền kinh tế.

Xem thêm: Kinh nghiệm thuê kho bãi: Cẩm nang chọn kho, tối ưu chi phí

1.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến quá trình vận chuyển hàng rời

Vận chuyển hàng rời là một quy trình phức tạp chịu ảnh hưởng của nhiều yếu tố kỹ thuật và thị trường, đặc biệt là về an toàn và chi phí.

Đặc tính vật lý của hàng hóa: Mỗi loại hàng rời có đặc tính riêng. Ví dụ, ngũ cốc và than đá có nguy cơ tự bốc cháy hoặc dịch chuyển (shifting) trong khoang tàu, đòi hỏi phải có các biện pháp thông gió và chằng buộc đặc biệt. Hàng lỏng như dầu thô yêu cầu kiểm soát nhiệt độ và áp suất nghiêm ngặt.

Cơ sở hạ tầng cảng biển: Chiều sâu luồng lạch, khả năng bốc dỡ của cần cẩu và hệ thống băng tải chuyên dụng tại cảng là yếu tố quyết định tàu có thể cập bến và xử lý hàng nhanh đến đâu. Một cảng hiện đại sẽ giảm đáng kể thời gian nằm bãi, qua đó tối ưu hóa chi phí vận hành tàu.

Biến động thị trường và giá cước: Giá cước vận chuyển hàng rời (thường được đo lường qua các chỉ số như Baltic Dry Index) biến động rất mạnh theo nhu cầu thị trường toàn cầu. Sự mất cân bằng cung cầu về nguyên liệu thô sẽ tác động trực tiếp lên giá vận chuyển, ảnh hưởng đến lợi nhuận của các công ty xuất nhập khẩu.

Các quy định an toàn hàng hải: Các quy tắc của Tổ chức Hàng hải Quốc tế (IMO), đặc biệt là quy tắc về an toàn hàng rời (IMSBC Code), quy định chi tiết về cách xếp dỡ, lưu trữ và vận chuyển để ngăn ngừa tai nạn như chìm tàu do hàng hóa dịch chuyển. Việc tuân thủ nghiêm ngặt các luật vận chuyển hàng rời này là bắt buộc.

2. Phân loại chi tiết hàng rời và ví dụ thực tế

Để quản lý và vận chuyển hiệu quả, hàng rời được phân loại chủ yếu thành hai nhóm lớn dựa trên trạng thái vật lý của chúng: hàng rời rắn (khô) và hàng rời lỏng. Đây là bước quan trọng để hiểu rõ phân loại hàng rời trong logistics.

2.1. Hàng rời rắn (Dry Bulk Cargo) là gì?

Hàng rời rắn (Dry Bulk Cargo) hay còn gọi là hàng rời khô, bao gồm các vật chất ở dạng hạt, bột, hoặc cục, không được đóng gói và có thể dễ dàng đổ đống. Đây là nhóm hàng chiếm tỷ trọng lớn nhất trong vận tải hàng hóa quốc tế, là xương sống của nhiều ngành công nghiệp nặng.

Các mặt hàng rời rắn tiêu biểu có thể kể đến:

– Nguyên liệu năng lượng: Than đá (phục vụ sản xuất điện), quặng sắt (nguyên liệu chính của ngành thép).

– Nguyên liệu xây dựng: Xi măng (vận chuyển dưới dạng bột), cát, đá, clinker.

– Nông sản thô (Agri-bulk): Các loại ngũ cốc như lúa mì, ngô (bắp), đậu tương, cám, đường thô.

– Phân bón và hóa chất cơ bản: Kali, phốt phát.

Quá trình vận chuyển hàng rời rắn đòi hỏi phải sử dụng các loại tàu chuyên dụng gọi là Bulk Carrier. Các tàu này có nhiều khoang hàng lớn được thiết kế để chịu tải trọng và ngăn ngừa sự dịch chuyển của hàng hóa, một nguy cơ rất lớn gây mất ổn định tàu. Kỹ thuật bốc dỡ thường sử dụng cần cẩu gầu ngoạm khổng lồ hoặc hệ thống băng tải liên tục để chuyển hàng từ bờ vào khoang tàu (hoặc ngược lại) với tốc độ nhanh nhất.

2.2. Hàng rời lỏng (Liquid Bulk Cargo) là gì?

Hàng rời lỏng (Liquid Bulk Cargo) là các chất lỏng được vận chuyển với khối lượng lớn, không đựng trong thùng phuy hay chai lọ, mà được chứa trực tiếp trong các bồn chứa chuyên dụng trên tàu, xe bồn hoặc thông qua hệ thống đường ống.

Loại hình vận chuyển này có tính chất nguy hiểm và đòi hỏi công nghệ cao hơn so với hàng rời rắn do yêu cầu về kiểm soát rò rỉ, áp suất và nhiệt độ.

Các mặt hàng rời lỏng quan trọng bao gồm:

– Nhiên liệu hóa thạch: Dầu thô (Crude Oil), xăng, dầu diesel, khí đốt hóa lỏng (LNG/LPG). Đây là nhóm hàng rời lỏng quan trọng nhất, được vận chuyển bằng các siêu tàu chở dầu (Oil Tankers) có kích thước lớn nhất thế giới.

– Hóa chất: Axit sulfuric, amoniac lỏng, các dung môi công nghiệp. Việc vận chuyển hóa chất đòi hỏi các tàu Chemical Tanker có bồn chứa làm bằng vật liệu chuyên dụng để chống ăn mòn.

– Thực phẩm lỏng: Dầu ăn (cọ, đậu nành), rượu, mật rỉ đường. Các mặt hàng này yêu cầu tiêu chuẩn vệ sinh nghiêm ngặt hơn và thường được vận chuyển bằng các tàu Product Tanker hoặc Food-Grade Tanker.

Việc bốc dỡ hàng rời lỏng được thực hiện thông qua hệ thống máy bơm công suất lớn và đường ống dẫn. Tại các bến cảng dầu khí, quy trình này được tự động hóa hoàn toàn để đảm bảo an toàn tuyệt đối, tránh rò rỉ gây ô nhiễm môi trường hoặc hỏa hoạn.

3. Quy trình vận chuyển và xếp dỡ hàng rời diễn ra như thế nào?

Quy trình xếp dỡ hàng rời là một chuỗi hoạt động logistics khép kín, được chuẩn hóa quốc tế để đảm bảo hiệu suất và an toàn cho loại hàng hóa đặc biệt này.

3.1 Giai đoạn 1: Chuẩn bị và Tiếp nhận hàng hóa

Kiểm tra chất lượng và số lượng: Trước khi bốc dỡ, hàng hóa phải được kiểm tra kỹ lưỡng về chất lượng (ví dụ: độ ẩm của than đá, hàm lượng protein của ngũ cốc) và khối lượng (cân, đo thể tích). Việc này thường do các đơn vị giám định độc lập thực hiện.

Chuẩn bị phương tiện vận tải: Tàu chở hàng rời phải được làm sạch hầm hàng (Holds Cleaning) theo tiêu chuẩn nghiêm ngặt, đặc biệt nếu chúng vừa chở một loại hàng khác. Đối với tàu chở dầu, việc kiểm tra độ kín và hệ thống bơm hút là tối quan trọng.

Sắp xếp lịch trình cảng: Phối hợp chặt chẽ giữa chủ hàng, hãng tàu, và cảng để tối ưu hóa thời gian tàu neo đậu (turnaround time), giảm chi phí chờ đợi tại các cảng lớn như Cảng Sài Gòn hay Cảng Hải Phòng.

3.2 Giai đoạn 2: Xếp dỡ (Loading/Discharging)

Đây là giai đoạn tốn kém và nguy hiểm nhất, đòi hỏi sự phối hợp của máy móc chuyên dụng:

Đối với hàng rời rắn:

– Bốc hàng (Loading): Sử dụng hệ thống băng tải liên tục (Conveyor Belt System) từ kho bãi trực tiếp đổ vào hầm tàu, hoặc dùng cần cẩu gầu ngoạm (Grab Cranes).

– Dỡ hàng (Discharging): Sử dụng các loại máy gầu ngoạm trên tàu hoặc trên bờ. Sau khi dỡ phần lớn, công nhân sẽ vào hầm hàng dọn dẹp bằng máy xúc nhỏ chuyên dụng để lấy hết lượng hàng còn sót lại (Sweeping).

– Phân bố tải trọng: Quá trình xếp dỡ phải được giám sát chặt chẽ theo Kế hoạch Xếp dỡ (Stowage Plan) để đảm bảo hàng hóa được phân bố đều, giữ thăng bằng và ổn định cho tàu.

Đối với hàng rời lỏng:

– Bơm hút và Bơm đẩy: Dùng hệ thống bơm ly tâm công suất cao kết nối bằng đường ống mềm hoặc cố định giữa bồn chứa trên bờ và bồn chứa trên tàu.

– Kiểm soát: Quá trình bơm phải được kiểm soát liên tục về tốc độ, áp suất và nhiệt độ (đặc biệt đối với dầu thô nặng cần gia nhiệt để hóa lỏng).

3.3 Giai đoạn 3: Vận chuyển và Giám sát

Hành trình biển: Trong suốt hành trình, thuyền trưởng và thủy thủ đoàn phải thường xuyên kiểm tra tình trạng hàng hóa, đặc biệt là theo dõi sự dịch chuyển của hàng rời rắn và hệ thống thông gió/áp suất của hàng rời lỏng.

Giám sát an toàn: Áp dụng các kỹ thuật theo dõi bằng vệ tinh và hệ thống định vị để đảm bảo tàu đi đúng hải trình, tránh các khu vực nguy hiểm và cập nhật kịp thời các thay đổi thời tiết

4. Những rủi ro và lưu ý cần thiết khi vận chuyển hàng rời

Vận chuyển hàng rời (Bulk Cargo) luôn tiềm ẩn nhiều rủi ro nghiêm trọng do quy mô và đặc tính vật lý phức tạp của chúng. Các doanh nghiệp và hãng tàu cần đặc biệt lưu tâm đến các vấn đề an toàn và tài chính.

Rủi ro lớn nhất đối với tàu chở hàng rời rắn là hiện tượng mất ổn định tàu. Điều này xảy ra khi hàng hóa như quặng hoặc than đá bị dịch chuyển (Cargo Shifting) do không được san phẳng đúng cách, gây mất thăng bằng nghiêm trọng. Nguy hiểm hơn, một số loại tinh quặng có thể bị hóa lỏng (Liquefaction) nếu độ ẩm vượt quá giới hạn (TML), khiến hàng hóa biến thành bùn lỏng gây lật tàu nhanh chóng. Việc kiểm soát nhiệt độ cũng là lưu ý quan trọng, vì than đá và các loại nông sản có thể tự bốc cháy do quá trình oxy hóa nếu thông gió kém.

Về mặt tài chính, rủi ro lớn nhất là hao hụt hàng hóa (Cargo Loss) trong quá trình bốc dỡ bằng gầu ngoạm hoặc bơm hút, đòi hỏi phải có quy trình giám định khối lượng chính xác (như draft survey) để xác định trách nhiệm bồi thường. Ngoài ra, sự chậm trễ trong việc vận chuyển hàng rời có thể gây thiệt hại tài chính khổng lồ do ảnh hưởng đến dây chuyền sản xuất của các nhà máy công nghiệp. Khác biệt rõ ràng so với chính sách bồi thường $50.000\text{đ}$ của SuperShip dành cho đơn hàng $E$-commerce, thiệt hại này có thể lên tới hàng triệu đô la Mỹ.

Đối với hàng rời lỏng, nguy cơ lớn nhất là thảm họa môi trường do rò rỉ dầu hoặc hóa chất ra biển. Các tàu phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về thiết kế vỏ kép (double hull) và có kế hoạch ứng phó khẩn cấp. Tóm lại, việc tuân thủ các luật vận chuyển hàng rời quốc tế là chìa khóa để giảm thiểu những rủi ro này.

Đăng kí dịch vụ SuperShip tại đây

Ở trên là những thông tin SuperShip cung cấp về Hàng rời là gì? Phân loại chi tiết và lưu ý khi vận chuyển. Hi vọng nội dung trên sẽ đáp ứng được nhu cầu đang tìm kiếm của bạn.

Theo dõi các kênh khác của SuperShip để cập nhật các thông tin mới nhất nhé:

Facebook SuperShip: https://www.facebook.com/supership.vn

Facebook SuperAi: https://www.facebook.com/superai.vn